نبود صندلی قانونی و علمی برای ارائه گزاره های علمی توسط جغرافیدانان - مجله سلو بلاگ

دکتر منوچهر فرج زاده اصل در گفت وگو با خبرنگاران، با اشاره به پتانسیل های علم جغرافیا اظهار کرد: با توجه به پتانسیل هایی که این علم دارد، در حال حاضر آن طور که باید و شاید به طور کامل از قابلیت های آن استفاده نمی گردد، البته این روند در حال اصلاح است و توجه دستگاه های اجرایی به استفاده از علم جغرافیدانان معطوف شده است. به نظر می رسد در آینده ما شاهد استفاده بیشتر از علم جغرافیا خواهیم بود.

وی درباره بی توجهی به صندلی فارغ التحصیلان جغرافیا گفت: هنوز به صندلیی که باید فارغ التحصیلان جغرافیا داشته باشند، توجه نشده و گنجینه پتانسیل و ظرفیت های جغرافیا هنوز شناخته نشده؛ چرا که ما در یک مرحله گذار از حالت سنتی به سمت کاربردی کردن جغرافیا هستیم تا دستگاه ها بدانند برای برنامه ریزی باید از دانش جغرافیا استفاده نمایند؛ هنوز این تفکر در ذهن مسئولان ما وجود ندارد. ما باید قابلیت های این علم را بهتر نشان دهیم، اگر قابلیت های جغرافیا درست تبیین گردد، صندلی جغرافیا تثبیت خواهد شد. هر چند که در بعضی از رشته های علوم جغرافیایی مانند برنامه ریزی شهری، اقلیم شناسی، برنامه ریزی روستایی و سنجش از دور این صندلی تعیین تر شده، اما آن جامعیتی که مد نظر است و فکر می کنم جغرافیا باید آن را داشته باشد، پیدا ننموده است.

این استاد دانشگاه درباره آنچه استادان دیگر جغرافیا به آن شاخه شاخه شدن جغرافی می گویند، اضافه کرد: در مواردی شاخه شاخه شدن مناسب است و در مواردی درست نیست. به نظر من در کل باید تا حدودی تجمیع اتفاق بیفتد تا ما بتوانیم از منافع علم جغرافیا در نگاه همه جانبه بیشتر استفاده کنیم. در عین حال باید گفت وقتی که موضوع به صورت شاخه ای در می آید، محقق مجبور است عمیق تر گردد و به گزاره های علمی تخصصی تر دست پیدا کند، اما وقتی که به صورت کلی مورد بحث قرار می گیرد، گزاره ها هم در مواردی کلی خواهد بود و شاید چندان قابل استفاده نباشند.

وی اضافه کرد: بنابراین اگر محقق جغرافیا در حوزه تخصصی پیش رود، می تواند به گزاره های تخصصی تری دست پیدا کند که مورداحتیاج است؛ مثلاً اگر بخواهیم درباره جغرافیای طبیعی که یک عنوان کلی است صحبت کنیم، تا زمانی که این بحث وارد حوزه آب و هواشناسی و بعد جزیی تر مثلاً بارش نگردد و مورد آنالیز قرار نگیرد، ما نمی توانیم گزاره تخصصی ای برای تحلیل بارش بیان کنیم. پس این تخصصی شدن به ما یاری می نماید هم جغرافیا را کاربردی کنیم و هم گزاره های تخصصی را که مورد احتیاج دستگاه های اجرایی و حل مسائل امروز است، ارائه دهیم. آسیب این تحلیل نیز می تواند غافل بودن از کلیت و جامعیت تحلیل جغرافیایی باشد.

فرج زاده با بیان اینکه باید هدف مطالعه جغرافیا در حالت کلی تعیین گردد، اظهار کرد: به نظر من مطالعه فضا، آنالیز روابط انسان و محیط، آنالیز پراکندگی پدیده ها در سطح زمین و علت های پراکندگی، هدف های مطالعه جغرافیا است. مثلاً اگر ما بارش را در سطح زمین مطالعه می کنیم، از بعد پراکندگی آن است. خود بارش یک پدیده است، ولی ما باید بارش را با استفاده از عوامل و متغیرهای تأثیرگذار محیطی دیگر آنالیز کنیم تا ببینیم علت های پراکندگی چه بوده است. قطعاً در این زمینه به توپوگرافی احتیاج داریم، یا باید به دوری و نزدیکی به دریا توجه کرد و علاوه بر آن باید به پوشش گیاهی و عوامل محیطی دیگر اهمیت داد. درک هدف مطالعه جغرافیا به مطالعه ما جامعیت می بخشد. برای مطالعه جامع پراکندگی پدیده ها در سطح زمین، باید روابطی که بین یک پدیده و پدیده های مرتبط با آن وجود دارد، مورد مطالعه قرار گیرد.

گزاره های علمی جغرافیا برای پیشرفت در حوزه های مختلف ضروری است

این پژوهشگر جغرافیا درباره توانمندی های علم جغرافیا گفت: همه مطالعات کشور احتیاج به فضاشناسی دارد؛ یعنی بدانیم در محیطی که می خواهیم برای آن برنامه ریزی کنیم، چه ویژگی های منحصر به فردی وجود دارد. اگر مطالعه ما در این حوزه کامل نباشد و ابعاد مختلف ویژگی های مکانی را مورد مطالعه قرار ندهیم، نمی توانیم فعالیت خود را به درستی انجام دهیم. کارشناس جغرافیا با تبیین این روابطی که بین اجزای مختلف وجود دارد، می تواند برای تعیینه های مکانی گزاره های علمی فراوری کند. این گزاره های علمی برای اینکه ما بتوانیم پیشرفت فضایی را در حوزه های مختلفی رقم بزنیم، ضروری است.

فرج زاده ادامه داد: بدون شناخت محیطی از ابعاد مختلف جغرافیایی امکان هیچ گونه برنامه ریزی را نداریم، ما اگر بخواهیم برای سپری کردن اوقاتی در یک فضای باز زیرانداز بیندازیم، مجبوریم به عوامل مختلفی توجه کنیم، مثلاً باید بدانیم باد از کدام سمت می وزد، آیا بستر محیط سنگلاخی است یا خیر، به تسهیلاتی دسترسی دارد یا نه. وقتی برای زیرانداز انداختن به این نوع اطلاعات جغرافیایی احتیاج است، قطعاً وقتی بنای توسعه یک صنعت را در منطقه ای گسترده داریم، باید شناخت محیطی از ابعاد مختلف آن وجود داشته باشد. باید آنالیز کرد کاری که دارد در یک محیط انجام می گیرد، در آینده به نفع توسعه یک محیط خواهد بود یا نه. این شناخت را یک کارشناس جغرافی می تواند فراهم کند و در اختیار برنامه ریزان و مسئولان قرار دهد. تا زمانی که این اتفاق نیفتاده ما نمی توانیم برنامه ریزی صحیحی داشته باشیم، ولی کارشناس جغرافیا با این دانش و مهارت هایی که دارد، می تواند با استفاده از علم خود این شناخت را در اختیار برنامه ریزان قرار دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره راه های نشان دادن قابلیت های جغرافیا به مسئولان، اظهار کرد: یکی از راه های نشان دادن قابلیت های جغرافیا به مسئولان این است که با کارهایی که انجام می دهیم، گزاره های علمی مورد احتیاج را که مسئولان متقاضی اش هستند، ارائه دهیم. علاوه بر آن می توان به وسیله انتشار کتاب ها و مقالات، توانمندی های جغرافیا را معرفی کرد. یکی دیگر از راه ها به عهده دریافت بعضی از پروژه های اجرایی برای حل مسائل کشور توسط جغرافیدانان است؛ مثلاً الان بحث سیلاب مطرح است؛ نگاه جامع جغرافیایی در این زمینه بسیار کارگشا است و می توان راهکارهایی برای پایداری محیطی ارائه کرد. در همین زمینه ضروری است گزاره های جامع که بخش های مختلف طبیعی و انسانی را در بر می گیرند، تبیین و ارائه گردد. در این صورت است که مسئولان به اهمیت جغرافیا پی خواهند برد. مثلاً یکی از موضوعاتی که الان توجه همگان را جلب نموده، بحث تغییر اقلیم است. دانش جغرافیا این توانمندی را دارد که بتواند چشم اندازهای مختلف را برای تغییر آب وهوا در آینده ارائه کند که لازمه برنامه ریزی در حوزه های مختلف صنعتی و کشاورزی، سلامت گردشگری و غیره است. پس اگر ما بتوانیم گزاره های مورد احتیاج خود را ارائه دهیم، این ارتباط بین مسئولان و جغرافیدانان می تواند شکل بگیرد.

توصیه ها و هشدارهای جغرافیدانان چندان مورد توجه نیست

دکتر فرج زاده اصل با بیان اینکه توصیه ها و هشدارهای جغرافیدانان چندان مورد توجه نیست، اضافه کرد: در دستگاه های اجرایی مرتبط با علم جغرافیا، احتیاجی به جغرافیا احساس نمی گردد، هر چند که شاید کارشناس جغرافیا در آن دستگاه ها حضور داشته باشد؛ ولی هنوز گزاره های علمی توسط جغرافیدانان برای حل مسائل کشور ارائه نمی گردد و هیچ صندلی قانونی و علمی برای این کار در کشور ما وجود ندارد. مثلاً مجامعی در کشور مانند انجمن سرطان آمار و ارقام و دلایلی درباره میزان شیوع سرطان ارائه می دهد، اما بندرت از طرف جغرافیدانان و انجمن های جغرافیایی چنین گزاره هایی برای جامعه مطرح می گردد. من فکر کنم اگر نگاه روشن خود را برای حل مسائل کشور ارائه دهیم، در بحث صندلی مناسب جغرافیا در کشور مؤثر خواهد بود.

وی با اشاره به نبود صندلی قانونی برای ارائه گزاره های علمی توسط جغرافیدانان، گفت: صد درصد کوتاهی از طرف جغرافیدانان هم بوده و این مهم عوامل متعددی دارد، مثلاً اینکه استادان درگیر روزمرگی شده اند و یا اینکه یک کانون علمی برای گردهم آیی این استادان وجود ندارد. این کارهایی است که باید انجام گردد تا جغرافیدانان در جامعه و بخش اجرایی کشور به بیان نظرات خود بپردازند. الان هم نظرات ارائه می گردد، اما به عنوان فرد است و نه جغرافیدان. بعضاً استادان جغرافیا درباره مباحث کشور نظرات خود را مطرح می نمایند، ولی به اسم جغرافیا نیست، بلکه به اسم فرد است؛ حال ممکن است آن فرد به اسم جغرافیا شناخته بگردد یا شناخته نگردد. استادان باید کنار هم قرار بگیرند و با هم همفکری نمایند تا بتوانند گزاره های علمی ارائه نمایند.

فرج زاده درباره وضعیت اشتغال دانش آموختگان جغرافیا گفت: دانشجویانی که توانمند هستند و کار خود را در دوران تحصیل خوب انجام داده اند، می توانند با توجه به توانمندی های خود کار پیدا نمایند و بیکار نباشند. ما دانشجویانی هم داریم که بدون انگیزه و رغبت تحصیل می نمایند و مهارت های زیادی کسب نمی نمایند؛ این ها متأسفانه وارد بازار کار نمی شوند و اگر هم شدند، کاری غیرتخصصی انجام می دهند. تجربه من نشان داده دانش آموختگانی که از یک توانایی خاص برخوردار شدند، الان بیکار نیستند و صندلی خود را در جامعه علمی کشور پیدا نموده اند و دستگاه ها متقاضی هستند که از خدمات این افراد استفاده نمایند.

این استاد جغرافیای طبیعی در پاسخ به سوالی درباره توانمندی هایی که مورد احتیاج دانش آموختگان جغرافیا است، گفت: این توانایی های خاص در هر حوزه ای متفاوت است، یکی از این توانایی های خاص که دانشجویان جغرافیا دارند، تحلیل جغرافیایی است؛ تحلیل جغرافیایی یعنی برقراری ارتباط پدیده مورد نظر با عوامل دیگر محیطی. این تحلیل و شناخت مکانی فقط مختص جغرافیا است و فارغ التحصیلان رشته های دیگر فاقد این توانایی هستند، مثلاً دانش آموختگان حوزه جنگل شناسی فقط روی جنگل کار می نمایند، اما جغرافیا، جنگل را با توجه به محیطی که جنگل رویش می نماید و روابطی که با آب وهوا برقرار می نماید و یا سکونت گاه هایی که در جنگل وجود دارد، آنالیز می نماید. تحلیل همه جانبه پدیده ها گزاره های علمی مناسب تری برای برنامه ریزی دستگاه های اجرایی ارائه می نماید و کسانی که این توانمندی ها را پیدا کردند، در برقراری ارتباط میان پدیده ها و شناسایی روش ها برای مطالعات جغرافیایی توانسته اند در دستگاه اجرایی صندلی خود را پیدا نمایند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه ارتباطات بین المللی در حوزه جغرافیا بسیار ضعیف است، توضیح داد: با توجه به وضعیت مالی کشور، ارتباط کم استادان داخلی با خارج از کشور و عدم تردد استادان خارجی، ارتباطات بین المللی حوزه جغرافیا در ایران بسیار ضعیف است. در همه حوزه های جغرافیایی با انجمن های بین المللی جغرافیایی ارتباط کمی داریم. باید ارتباطات بین المللی خود را تقویت کنیم. شاید به صورت فردی فعالیت هایی انجام گرفته باشد و بعضی از جغرافیدانان با بعضی از مراکز بین المللی ارتباط هایی داشته باشند، اما به صورت کلی ارتباط بین المللی ما خیلی ضعیف است.

وی در انتها مهم ترین دغدغه خود را مؤثر بودن علم جغرافیا برای جامعه دانست و اضافه کرد: امیدوارم بتوانیم در حل مسائل کشور مشارکت داشته باشیم و علم ما در جهت برطرف مسائل کشور باشد. حیف است که این همه سرمایه انسانی و این همه علمی که جغرافیدانان دارند، استفاده نگردد و در فضایی که کاربرد آن برای همه جغرافیدانان تعیین است، به کار گرفته نگردد. امیدواریم ما فقط فراورینماینده و مصرف نماینده علم خود نباشیم، جامعه از منافع علمی ما استفاده کند. اگر ما تقاضا محور حرکت کنیم، شاهد ارتقای دانش جغرافیا در کشور خواهیم بود.

پریها: مجله گردشگری، خبری، موفقیت، آشپزی و سرگرمی میباشد.